Od Węgla do OZE: Przemiany w Polskim Krajobrazie Energetycznym

16 września, 2024

Autor Anna Barbaruk



„Budujemy nowy miks energetyczny – oparty o odnawialne źródła energii i energię jądrową. Patrzymy na problem całościowo – przygotowujemy korzystne zmiany dla prosumentów, tworzymy ramy dla rozwoju energetyki wiatrowej na lądzie, a także dbamy o budowę inteligentnych sieci energetycznych.” napisało Ministerstwo Klimatu i Środowiska na swojej stronie w lipcu 2024. Istotnie, w ostatnich latach podjęto szereg inicjatyw mających na celu zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) oraz wprowadzenie energii jądrowej do miksu energetycznego. Jednak jak zauważa Forum Energii w swoim najnowszym raporcie na temat transformacji energetycznej w Polsce (edycja 2024), zmiany są niewystarczające. Poprawa, mimo że wyraźna, jest punktowa i wciąż brak jest podejścia kompleksowego. Zmiany widać np. w elektroenergetyce, w innych sektorach, takich jak ciepłownictwo czy przemysł niewiele się dzieje. Dodatkowo działania wymuszone są bardziej mega trendami i sytuacją na rynku niż świadomym i spójnym planem na transformację.

A więc gdzie jesteśmy? Postępy, wyzwania i plany:

  • Zmienia się miks energetyczny - spada udział węgla (aż o 10 pp., w porównaniu do roku ubiegłego) i aktualnie wynosi 61% produkcji energii elektrycznej. Systematycznie rośnie udział odnawialnych źródeł energii (OZE), głównie za sprawą elektrowni wiatrowych i fotowoltaicznych (OZE to ponad 40% mocy zainstalowanej i 27% wyprodukowanej). Ambicją Polski jest produkować 50% energii z OZE do roku 2030.
  • Fotowoltaika jest największym z odnawialnych źródeł energii w Polsce. Ubiegłoroczny 40 procentowy przyrost mocy zainstalowanej (rok ro roku) był historycznie wysoki, znacząco powyżej rynkowych oczekiwań. Jak podaje Instytut Energetyki Odnawialnej większość nowych mocy powstała w farmach PV powyżej 30 MW. Warto też zauważyć, że Polska jest krajem o jednym z najszybciej rozwijających się rynków fotowoltaicznych w Europie. Przez długi czas mocna pozycja fotowoltaiki byłą zasługą prosumenckich instalacji PV o mocy do 50 kW i prowadzonego od kilku lat programu dofinansowań Mój Prąd (aczkolwiek tutaj obserwowany jest spadek dynamiki wzrostu).
  • Przejście od węgla do odnawialnych źródeł energii (OZE) i energii jądrowej wymaga ogromnych inwestycji i zmian infrastrukturalnych. Polska ma tu ambitne plany, które obejmują rozwój morskiej energetyki wiatrowej oraz budowę elektrowni jądrowej zgodnie z założeniami Polityki Energetycznej Polski do 2040. Pierwsze morskie farmy wiatrowe, w polskiej strefie ekonomicznej na Bałtyku, mają zacząć produkować energię już w 2026 roku. W perspektywie 2030 r. morskie farmy wiatrowe będą odpowiadać w 2030 r. za 13%, a w 2040 r. za 19% generowanej energii elektrycznej. Jeśli chodzi zaś o elektrownie jądrowe to pod koniec sierpnia 2024 spółka Polskie Elektronie Jądrowe (PEJ) złożyła wniosek o pozwolenie na rozpoczęcie prac przygotowawczych do budowy pierwszej elektrowni jądrowej). W 2028 planowane jest wylanie pierwszego betonu, a uruchomienie pierwszej wielkoskalowej elektrowni atomowej ruszy najpewniej około 2040 r.
  • Emisyjność: Polska elektroenergetyka nadal jest najbardziej emisyjną w całej UE, czyli generuje najwięcej CO2 na jednostkę wyprodukowanej energii co niestety przekłada się nie tylko na jakość powietrza, ale także wysokie ceny energii i spadek konkurencyjności polskich towarów ze względu na wysoki ślad węglowy.
  • Infrastruktura energetyczna: Obecna infrastruktura często nie jest przystosowana do integracji dużej ilości energii z OZE. Nieelastyczne bloki węglowe nie są w stanie w słoneczne popołudnie pracować na odpowiednio niskich minimach. Niemal brak magazynów energii. Taka kombinacja zmusza operatorów do ograniczenia produkcji energii odnawialnej. Modernizacja i rozwój sieci energetycznych, w tym budowa inteligentnych sieci, które mogą efektywnie zarządzać zmiennym charakterem OZE, jest więc kluczowa dla poprawienia bezpieczeństwa energetycznego i dla optymalnego wykorzystania energii z OZE. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej pracuje aktualnie nad nowym programem dofinansowań na magazyny energii cieplnej.
  • Ważną zmianą, która nastąpiła w dwóch ostatnich latach, jest przyspieszenie procesu dywersyfikacji kierunków, z których Polska sprowadza surowce energetyczne. Jednym z najważniejszych kroków było uruchomienie terminala LNG w Świnoujściu, który umożliwia import skroplonego gazu ziemnego z różnych części świata. Polska zainwestowała również w nowe połączenia transgraniczne z Litwą, Słowacją, Danią i Norwegią, co pozwoliło na import gazu przez Baltic Pipe. Dzięki tym działaniom, Polska mogła całkowicie zrezygnować z importu gazu z Rosji, co miało miejsce w kwietniu 2022 roku. Te kroki nie tylko zwiększyły bezpieczeństwo energetyczne Polski, ale także zmniejszyły zależność od jednego dostawcy, co jest szczególnie ważne w kontekście geopolitycznym.

Zmiany prawne:

  • W 2023 roku wprowadzono szereg zmian prawnych, które mają wspierać transformację energetyczną. Nowelizacja ustawy Prawo energetyczne wprowadziła m.in. możliwość zawierania umów z cenami dynamicznymi, Obywatelskie społeczności energetyczne (OSE), linie bezpośrednie czy Internetowe porównywarki ofert sprzedawców energii. Zmiany te mają na celu zwiększenie elastyczności rynku energii, poprawę efektywności energetycznej i obniżenie kosztów energii.
  • Rok 2023 był też przełomowy dla energetyki wiatrowej - zmieniono przepisy ustawy o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych. Zniesiono generalną zasadę 10H i wprowadzono zasadę minimalnej odległości 500 m, zmodyfikowano zasady lokalizowania elektrowni wiatrowych od parków narodowych i niektórych obszarów Natura 2000. Liberalizacja zasad lokalizowania elektrowni wiatrowych na lądzie ma na celu zwiększenie wykorzystania energii wiatrowej.
  • Wprowadzono korzystne rozwiązania dla prosumentów – zmiany w systemie rozliczeń net-billing. Nowelizacja ustawy o OZE z propozycją zmian dot. rozliczeń prosumentów powinna przyczynić się do dalszego dynamicznego i zrównoważonego rozwoju OZE.
  • Trwa aktualizacja Krajowego Planu w dziedzinie Energii i Klimatu do 2030 roku. Plan obejmuje pięć kluczowych wymiarów: bezpieczeństwo energetyczne, wewnętrzny rynek energii, efektywność energetyczną, obniżenie emisyjności oraz badania naukowe, innowacje i konkurencyjność. Ministerstwo Klimatu i Środowiska planuje szerokie konsultacje publiczne, aby uwzględnić opinie różnych grup interesariuszy w finalnej wersji dokumentu (prekonsultacje miały miejsce kilka dni temu).

Podsumowując Polski miks energetyczny przechodzi dynamiczne zmiany, napędzane zarówno przez nowe regulacje prawne, jak i znaczące inwestycje w odnawialne źródła energii. W obliczu globalnych wyzwań związanych z ochroną środowiska i zrównoważonym rozwojem, Polska stawia na transformację energetyczną, która ma na celu zmniejszenie zależności od paliw kopalnych, zmniejszyć emisję CO2, ale także zwiększyć bezpieczeństwo energetyczne kraju.

Źródła: