Sprawozdawczość ESG – obowiązki, terminy, wyzwania

prof. dr hab. Jacek Męcina, Uniwersytet Warszawski

Doradca Zarządu Konfederacji Lewiatan

Kwestia odpowiedzi na globalne wyzwania zrównoważonego rozwoju poprzez odpowiednie zarządzanie czynnikami środowiskowymi, społecznymi oraz dotyczącymi ładu korporacyjnego (w skrócie ESG, z ang. environmental, social and governance) coraz bardziej zyskuje na znaczeniu, a regulacje europejskie już przyjęte przez Polskę nakładają na firmy nowe obowiązki informacyjne w zakresie tzw. informacji niefinansowych podkreśla prof. J. Męcina doradca Zarządu Konfederacji Lewiatan, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego.

Te nowe zobowiązania wymusza rosnąca presja otoczenia, w tym zmieniające się oczekiwania inwestorów i sektora finansowego, zmiany legislacyjne, rosnąca świadomość społeczna i idąca za tym obawa o pogorszenie wizerunku firmy. Silnymi motywatorami są także nowe możliwości biznesowe, takie jak rosnący popyt na zrównoważone produkty i usługi, chęć poprawy swojej atrakcyjności na rynku pracy oraz odpowiedź na zmieniające się zachowania konsumentów.

W ostatnich latach Unia Europejska przyjęła szereg regulacji mających wesprzeć działania na rzecz zrównoważonej gospodarki UE i ograniczenia skutków zmiany klimatu. Wśród zaproponowanych nowych instrumentów legislacyjnych znalazły się rewizja dyrektywy dotyczącej ujawniania informacji niefinansowych (NFRD), przyjęcie rozporządzenia w sprawie Taksonomii UE (Rozporządzenie 2020/8529) oraz rozporządzenia SFDR w sprawie ujawniania informacji dotyczących zrównoważonych inwestycji (Rozporządzenie 2019/208810). Podczas gdy pierwsze dwa będą mieć bezpośredni wpływ na obowiązki sprawozdawcze firm, rozporządzenie SFDR dotyczy jedynie uczestników rynku finansowego. Niemniej jednak jego skutkiem będzie większe zapotrzebowanie inwestorów na informacje niefinansowe.

10.11.2022 Parlament Europejski przyjął dyrektywę w sprawie sprawozdawczości dotyczącej zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw (Corporate Sustainability Reporting Directive - CSRD), której zapisy nakładają na firmy obowiązek regularnego ujawniania informacji na temat ich wpływu na społeczeństwo i środowisko. Zastąpi ona mniej szczegółową i obejmującą mniejszą ilość przedsiębiorstw dyrektywę w sprawie sprawozdawczości niefinansowej (NFRD). ESG (environment, social responsibility, corporate governance) stanowi zbiór istotnych biznesowo wskaźników, dający pełen obraz danej firmy. Wśród zidentyfikowanych wskaźników objętych obowiązkiem sprawozdawczości znalazły się w sferze ochrony środowiska takie wskaźniki jak Zmiana klimatu, Susza i niedobór wody, Bioróżnorodność, Użytkowanie gruntów, Zarządzanie surowcami, Zanieczyszczenia i odpady. Z kolei w obszarze wpływu na społeczeństwo wymienione zostały następujące kategorie: Kwestie pracownicze, Bezpieczeństwo i higiena pracy, Prawa człowieka, Relacje z otoczeniem, Bezpieczeństwo produktów. Ostatnim obszarem sprawozdawczości są wskaźniki związane z Ładem korporacyjnym tj. : Ład korporacyjny, Standardy etyki, Przeciwdziałanie korupcji i łapownictwu, Ochrona prywatności i bezpieczeństwo danych.

Jednolite ramy raportowania niefinansowego mające stworzyć standardy ESRS (European Sustainability Reporting Standards). ESRS są przewidziane w dyrektywie CSRD jako obowiązkowe i wspólne standardy sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju. Ostateczna wersja projektów 12 standardów została przekazana do Komisji Europejskiej 22.11.2022 r. przez EFRAG (Europejska Grupa Doradcza ds. Sprawozdawczości Finansowej). Projekt ESRS obejmuje obowiązek ujawniania istotnych informacji dotyczących zrównoważonego rozwoju i zbudowany jest według zasady 3 (rule of 3): 3 warstwy (niezależne od sektora, specyficzne dla sektora, specyficzne dla danego podmiotu), 3 obszary raportowania (strategia, wdrożenie, pomiar efektów) i 3 tematy (środowisko, społeczeństwo, ład korporacyjny).

W zakresie analizy istotności ESRS wprowadzają zasadę podwójnej istotności, która pomaga określić, czy dany temat lub informacja powinny zostać włączone do raportu zrównoważonego rozwoju. Zasada ta jest połączeniem istotności finansowej i istotności wpływów. Oznacza to, że aby temat/informacja były uznane za istotne, mogą być istotne tylko ze względu na wpływ firmy na otoczenie lub tylko na finansowe konsekwencje tego zagadnienia dla firmy lub mogą spełniać oba te kryteria. We wszystkich trzech przypadkach zagadnienia są traktowane jako równie istotne. Od 2024 roku będzie obowiązywała dyrektywa dot. należytej staranności w obszarze zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw (Corporate Sustainability Due Diligence Directive - CSDDD). Określa ona obowiązki firm w zakresie identyfikowania aktualnego i potencjalnego wywierania szkodliwego wpływu na prawa człowieka i środowisko oraz określa odpowiedzialność za naruszenie tych zobowiązań. Zakres dyrektywy CSDDD obejmuje własną działalność firm, działalność jednostek zależnych, podmioty w ramach łańcucha wartości, z którymi firma posiada „uregulowane relacje biznesowe” – pośrednie lub bezpośrednie.

Konfederacja Lewiatan identyfikuje następujące działania wymagające wdrożenia wg CSDDD:

włączenie zasad należytej staranności do swojej polityki
zidentyfikowanie rzeczywistych lub potencjalnych negatywnych wpływów, zapobieganie im i ich łagodzenie
stworzenie planów działań prewencyjnych i kodeksów postępowań uzgadnianych z partnerami biznesowymi dla ograniczenia negatywnego oddziaływania organizacji
spełnienie wymogów należytej staranności jako element umów w ramach łańcucha dostaw
włączanie celów ESG do kryteriów wynagradzania na stanowiskach zarządczych

CSRD wprowadza obowiązek raportowania za rok 2024 dla firm z UE powyżej 500 pracowników, za rok 2025 dla firm z UE powyżej 250 pracowników, za rok 2026 dla MSP i innych przedsiębiorstw z UE notowanych na giełdzie, zatrudniające powyżej 10 pracowników, za rok 2028 dla firm spoza UE o obrotach powyżej 150 mln euro w UE. Główne wyzwania związane ze sprawozdawczością ESG – proponowane działania przygotowawcze:

przeprowadzenie oceny gotowości organizacji pod względem regulacyjnym
zrewidowanie/stworzenie strategii ESG
analiza podwójnej istotności
zdefiniowanie luk w politykach, procesach, kompetencjach oraz ich uzupełnienie
analiza łańcucha wartości pod względem ryzyk ESG
zaprojektowanie/aktualizacja systemu zbierania danych, zapewnienie jakości danych
zmapowanie procesów i zmierzenie śladu węglowego (zakres 1, 2, 3)
wyliczenie innych brakujących wskaźników

Firmy mogą wybrać sposób raportowania najlepiej odpowiadający ich potrzebom pod warunkiem, że spełnia on wymogi prawne. Jak podkreśla prof. J. Męcina firma ma do wyboru kilka sposobów raportowania. Pierwszym sposobem jest przygotowywanie Sprawozdania z działalności z dodanymi danymi ESG. Jak podkreśla ekspert coraz częściej kluczowe kwestie ESG omawiane są w rocznych sprawozdaniach z działalności. Jednak zwykle tego typu informacje ograniczone się do kilku najważniejszych tematów i wskaźników, aby dopasować je do stylu i formatu sprawozdań finansowych. Dodatkowe informacje mogą zostać ujawnione za pośrednictwem strony internetowej lub raportu zrównoważonego rozwoju/ESG. W takim przypadku dobrą praktyką jest odesłanie czytelnika do odpowiednich dokumentów. Druga metoda to przygotowanie Raportu zrównoważonego rozwoju, co pozwala w formie osobnego raportu zebrać wszystkie informacje na temat kwestii środowiskowych, społecznych oraz ładu korporacyjnego w jednym dokumencie. Wybór takiej formy raportu daje firmom większą swobodę przedstawienia podejmowanych działań ESG i ich rezultatów w sposób najbardziej odpowiadający ich potrzebom. Firmy objęte dyrektywą NFRD mogą opublikować sprawozdanie na temat informacji niefinansowych, które treścią obejmie jedynie tematy wymagane przez dyrektywę lub pełnoprawny raport zrównoważonego rozwoju. Ostatnią najbardziej zaawansowaną formą jest przygotowanie przez firmę Raportu zintegrowanego. Taki raport łączy w jednym dokumencie zarówno elementy raportu finansowego, jak i kwestie zrównoważonego rozwoju, pokazując strategię i model budowania wartości firmy.